En eski Türk alfabesi nedir ?

En Eski Türk Alfabesi Nedir? Kelimelerin Taşta Başlayan Edebî Yolculuğu

Kelimeler birer canlıdır; doğar, anlam kazanır, evrilir ve bazen taşların kalbine kazınarak ölümsüzleşir. Bir edebiyatçının gözünden bakıldığında, alfabe yalnızca harflerin dizilişi değil, bir uygarlığın kendini anlatma biçimidir. Her dil, her harf bir hikâye taşır. Bu yüzden “en eski Türk alfabesi nedir?” sorusu, aynı zamanda “Türk anlatısının ilk yankısı nerede duyuldu?” sorusudur.

Bu sorunun cevabı, tarihsel bir bilgi kadar, duygusal bir keşiftir: En eski Türk alfabesi Göktürk (Orhon) alfabesidir. Ancak bu alfabe sadece bir yazı sistemi değildir; edebiyatın taşla buluştuğu, sözün ölümsüzleştiği bir yaratım anıdır.

Kelimelerin Taşa Dönüşümü: Göktürk Alfabesinin Edebî Ruhu

Göktürk alfabesi, 8. yüzyılda Orta Asya bozkırlarının göğünde yankılanan bir destanın kalemidir. Bu alfabe ile yazılan ilk metinler — Orhon Yazıtları — Türk edebiyatının bilinen en eski yazılı ürünleridir. Ancak onları yalnızca tarihsel belge olarak okumak eksik olur; çünkü bu yazıtlar, bir milletin duygusunun ve bilincinin şiirsel ifadesidir.

Her satırında bir iç monolog, bir bilge anlatıcının sesini duyarız. Bilge Kağan’ın kardeşine yazdığı sözler, yalnızca bir yöneticinin hitabı değildir; bir insanın halkına, geçmişine ve kaderine yazdığı edebî bir mektuptur. Taşın diliyle söylenmiş bir ağıt, bir öğüt, bir varoluş bildirgesidir.

Bir Edebiyat Metni Olarak Orhon Yazıtları

Bir edebiyatçının gözünden bakıldığında Orhon Yazıtları, biçimsel olarak şiirsel yapıya sahiptir. Kısa cümleler, ritmik tekrarlar, metaforik anlatımlar… “Üze kök tengri asra yağız yir kılındukda…” diye başlar metin.

Bu cümlede yalnızca bir kozmoloji değil, kelimenin içindeki ritim de vardır. Gök (tengri) ve yer (yir) karşıtlığı, Türk düşüncesinin ikili yapısını; yani insanın kaderle mücadelesini simgeler.

Bu satırlar, bir halkın varoluşunu şiirleştiren ilk örneklerdir. Bu nedenle Göktürk alfabesi, edebiyat tarihinde yalnızca bir yazı sistemi değil, duygunun biçim kazandığı bir anlatı aracıdır. Harfler burada yalnızca sesleri değil, anlamın titreşimini de taşır.

Alfabenin Edebî Kimliği: Harfler de Karakterdir

Her alfabe bir karakter taşır; Latin harfleri düzenli ve modern bir çizgiye sahipken, Göktürk alfabesi köşeli, sert ve kararlı çizgilerden oluşur. Bu biçimsel özellik bile, Türk bozkır insanının doğayla kurduğu ilişkinin bir göstergesidir.

Edebiyat karakterleri gibi, harflerin de bir kişiliği vardır. Göktürk harfleri, yontularak şekillenen taş gibi; güçlü, sabırlı ve kalıcıdır. Bu yönüyle, edebî sembollerle doludur:

— “𐰴” harfi (K) sesi, keskinliğiyle bir başlangıcı temsil eder.

— “𐰇” harfi (E) sesi, doğanın akışını simgeler.

— “𐰣” harfi (N) sesi, sözü tamamlayan bir huzur bırakır.

Her biri, birer anlatı kahramanı gibi davranır. Edebiyat bu noktada dilbilimle birleşir; harfler birer anlamın taşıyıcısına, hatta duygunun biçimsel haline dönüşür.

Göktürk Alfabesinin Temalarında Edebî Derinlik

Bu alfabe ile yazılmış metinlerdeki temel temalar; kader, kahramanlık, bilgelik, unutulmama arzusu ve ölümün kaçınılmazlığıdır.

Orhon Yazıtları’nda geçen “Üze kök tengri basmasar, asra yağız yir delinmeser, Türk budun elini törünü kim artatı?” ifadesi, varoluşsal bir sorgudur.

Bu, bir devlet bildirisi değil, bir felsefî monologdur. Aynı zamanda Türk edebiyatında insanın doğa karşısındaki yerini belirleyen ilk cümlelerden biridir.

Bir edebiyatçı için bu cümleler, destansı bir anlatıdan çok daha fazlasıdır; insanın kendi hikâyesine tanık oluşudur. Yazı burada hem bireysel hem toplumsal bir öz-farkındalık eylemi haline gelir.

Alfabeden Edebiyata: Bir Kimliğin Doğuşu

En eski Türk alfabesi olan Göktürk alfabesi, edebiyatın ilk köklerinden biridir. Her bir taş yazıt, bir şiir kitabı gibidir. Bu alfabe, Türk sözlü geleneğinin yazıya dökülmüş hâlidir. Dede Korkut’taki destanlar, Yunus Emre’nin ilahileri ya da Karacaoğlan’ın türkülerine kadar uzanan çizginin başlangıcı buradadır.

Harflerin taşla kurduğu ilişki, kelimelerin kâğıtla kurduğu ilişkinin atasıdır.

Göktürk alfabesi, edebiyatın taşta filizlendiği ilk bahardır.

Okura Bir Davet: Harflerin İçine Bakmak

Her alfabe bir medeniyetin ruhunu taşır. Göktürk alfabesi, bize yalnızca “ne yazıldığını” değil, “nasıl hissedildiğini” de öğretir. Bugün Latin harfleriyle yazıyor olabiliriz, ama duygularımız hâlâ o taşlardaki yankıyı taşır.

“En eski Türk alfabesi nedir?” sorusunun cevabı, sadece tarih kitaplarında değil, kalbimizin derinliklerindedir. Çünkü kelimeler, ait oldukları dönemi değil; ait oldukları ruhu anlatırlar.

Okur olarak belki de asıl soruyu şöyle sormalıyız: “Ben kendi hikâyemi hangi alfabenin duygusuyla yazıyorum?”

Bu yazı, o sorunun yankısını duymak isteyen her okura bir davettir — taşın sessizliğinde bile bir kelimenin kalp atışını duymak için.